เรามักจะพบข่าวคราวการเจือปนสารอันตรายในยาแผนโบราณเสมอๆ เจ้าสารเจือปนยอดนิยมในยาแผนโบราณที่ทางสาธารณสุขมักตรวจพบคือ สารสเตียรอยด์  ซึ่งมีการลักลอบเจือปนทั้งในผลิตภัณฑ์ที่ขึ้นทะเบียนเป็นยาแผนโบราณ และผลิตภัณฑ์ที่ไม่ได้ขึ้นทะเบียน  การติดตามตรวจสอบเพื่อหาต้นตอก็ยากเพราะผลิตภัณฑ์เหล่านี้มันจะขายต่อกันมาเป็นทอดๆ  (ในส่วนของยาที่ขึ้นทะเบียนตามกฎหมายนั้น เมื่อไปติดตามตรวจสอบในสถานที่ผลิตก็ไม่พบว่ามียาที่ปลอมปน ผู้ผลิตมักให้การว่ามีคนมาปลอมยาของตนไปจำหน่าย)ในระยะหลังๆ ที่เจ้าหน้าที่ติดตามตรวจสอบอย่างต่อเนื่อง ผลิตภัณฑ์เหล่านี้ก็พลิ้วไหว แปลงกายใหม่ จากที่เคยปลอมปนในยาแผนโบราณ  ก็แอบไปปลอมปนในเครื่องดื่มกลุ่มพืชสมุนไพรแทน  โดยผลิตภัณฑ์พวกนี้มักจะตั้งชื่อยี่ห้อให้คล้ายกับชื่อยี่ห้อเดิมของยาแผนโบราณที่เคยแพร่ระบาดขายดิบขายดี เครื่องมือในการติดตามเพื่อดำเนินการกับผลิตภัณฑ์พวกนี้คือ ชุดทดสอบเบื้องต้นสำหรับใช้ตรวจหาสารสเตียรอยด์ที่ปลอมปน แต่ผู้ผลิตเหล่านี้จะเรียนรู้เร็วกว่าปกติ เมื่อรู้ว่าเจ้าหน้าที่ใช้ชุดทดสอบสารสเตียรอยด์ตรวจ  ก็หันไปใช้สารตัวอื่นมาผสมแทน  เพราะเวลาตรวจจะได้ไม่เจอ ล่าสุดน้องเภสัชกรที่จังหวัดอุตรดิตถ์ได้พบพิรุธในยาน้ำสมุนไพรยี่ห้อหนึ่งที่ขึ้นทะเบียนเป็นแผนโบราณสามัญประจำบ้าน(สถานที่ผลิตระบุจังหวัดนครราชสีมา)  คุณแม่ของเจ้าหน้าที่สาธารณสุข ซื้อมาจากคนแถวบ้าน (ที่อยู่ในจังหวัดแพร่ ราคาขวดละ 2700 บาทขายต่อๆ กันมา) เมื่อรับประทานแล้วก็ติดอกติดใจ อาการปวดเมื่อย อ่อนเพลีย นอนหลับดีขึ้น  น้องเภสัชกรลองตรวจด้วยชุดทดสอบสเตียรอยด์ ก็ไม่พบสารสเตียรอยด์แต่อย่างใด  ด้วยความสงสัยว่าทำไมมันได้ผลทันอกทันใจขนาดนั้น เลยส่งผลิตภัณฑ์ตรวจวิเคราะห์ที่ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์พิษณุโลก พบว่ามีการเอายาแก้ปวด“แอสไพริน”มาผสม หากคาดทำนายต่อไป ผู้ผลิตที่ไม่หวังดีเห็นแก่ได้โดยไม่คำนึงถึงผลเสียต่อผู้บริโภค ก็คงนำเอาสารอื่นๆ มาเจือปนไปเรื่อยๆ เพื่อไม่ให้เจ้าหน้าที่ตรวจจับได้  สุดท้ายก็จะทำร้ายทั้งผู้ป่วยและทำลายชื่อเสียงของยาแผนโบราณดีๆ ที่เป็นภูมิปัญญาดั้งเดิมของเราจนหมด  ผมมีคำแนะนำสำหรับผู้บริโภคที่จะเลือกใช้ยาแผนโบราณ ขอให้มีสติ พิจารณาให้ครบดังนี้1. เลือกผลิตภัณฑ์ที่มีทะเบียน มีชื่อที่อยู่ผู้ผลิตชัดเจน และวางขายเป็นหลักแหล่งแน่นอน(เพราะหากพบว่าผลิตภัณฑ์ไม่ถูกต้อง จะได้ติดตามต้นตอเพื่อมาดำเนินคดีได้)2. เมื่อรับประทานแล้วได้ผลรวดเร็วทันใจแบบยาเทวดา ให้สงสัยได้เลยว่า น่าจะมีส่วนผสมของสารเคมีหรือยาแผนปัจจุบันเจือปน เพราะยาแผนโบราณเป็นภูมิปัญญา ผลการรักษามันจะนุ่มนวล ค่อยเป็นค่อยไปอย่างสมดุล3. หากรับประทานแล้วได้ผลทันอกทันใจแบบข้อ 2 ให้นำยาไปให้เจ้าหน้าที่สาธารณสุขตรวจสอบ พร้อมทั้งให้รายละเอียดต่างๆ ด้วย เพื่อเจ้าหน้าที่จะได้ติดตามต้นตอแหล่งที่มาให้เจอ(จะได้ช่วยกันคนอื่นๆให้ปลอดภัยด้วย)ท้ายที่สุดนี้ ขอเชิญชวนหมอพื้นบ้าน หมอแผนโบราณและแพทย์แผนไทย มาช่วยกันกวาดล้าง ผลิตภัณฑ์ที่ทำลายภาพลักษณ์ดีๆ ของยาไทยออกจากสังคมด้วยกันนะครับ

เรื่องเล่าเฝ้าระวังภก.ภาณุโชติ ทองยัง : สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดสมุทรสงครามnuchote@hotmail.com การทำงานด้านคุ้มครองผู้บริโภค แหล่งข่าวเป็นสิ่งสำคัญครับ เพราะแม้เราจะเป็นคนช่างสอดรู้สอดเห็น แต่โอกาสที่เราจะไปสอดรู้เรื่องผลิตภัณฑ์หรือสถานการณ์ที่มีปัญหาบางทีมันดันน้อยกว่าเรื่องชาวบ้าน (ฮา) ดังนั้นใครทำงานด้านนี้แล้ว หากช่างพูด ช่างคุย ช่างจุ้นจ้านแบบผม บางทีข่าวมันก็มาแบบไม่ตั้งตัว ผมได้ข่าวนี้มาจากแหล่งข่าว (ขอสงวนนาม เพื่อให้มันดูลึกลับสักหน่อย) ทีแรกแหล่งข่าว ก็แค่มาถามว่าจะเอายามาให้ตรวจสอบได้มั้ย เพราะสงสัยว่ามันมีสารอะไรผสมอยู่บ้าง แต่คุยไปคุยมาผมเห็นว่าดูมันไม่ปกติ เลยสอบถามข้อมูลเพิ่มเติม ได้ข้อมูลว่า ยานี้เป็นยาที่เพื่อนเขากินแก้ปวดเมื่อย ได้มาจากหมอแผนโบราณคนหนึ่งที่เดินทางมารักษาโรคในจังหวัดนี้“หมอแผนโบราณ แน่หรือครับ ?” ผมถามเพราะอยากรู้รายละเอียดมากขึ้น “น่าจะใช่ เพราะหมอคนนี้แกรักษาแบบสมัยโบราณนะ มีนวด กดจุด และก็จ่ายยาแผนโบราณ เห็นคนไปหาแกเยอะทีเดียว” “ไปหาที่ไหนครับ ทำไมผมไม่เห็นได้ข่าวมาก่อนเลย” ผมถามด้วยสงสัย เพราะถ้าคนแห่กันไปรักษากันมากขนาดนี้ ย่อมไม่พ้นใบหูอันระริกและสายตาอันซอกแซกของผมไปได้ “แกไม่ได้มาทุกวันหรอก แกจะมาแค่เดือนละครั้ง มาทีก็มาพักที่รีสอร์ทเลย แต่อยู่แค่วันเดียวนะ แกมากับแฟน 2 คนเอง” “เห็นเมื่อกี้บอกว่า แกจ่ายยาด้วย แกจ่ายยาอะไรหรือครับ” “แกไม่ได้จ่ายยาให้ทุกคนหรอก ถ้าเป็นไม่มาก แกก็ใช้วิธีกดจุด นวดตามแบบโบราณของแก แต่ถ้ารายไหนเป็นเยอะหน่อย แกก็จะจ่ายยาของแก คล้ายๆ ยาลูกกลอน แต่ถ้าอาการหนักๆ แกถึงจะให้ยาฝรั่งให้กินควบไปด้วยจะได้หายเร็วๆ” “งั้นวานไปถามเพื่อนอีกทีนะครับว่า แกจะมาครั้งต่อไปเมื่อไหร่ และมาที่รีสอร์ทไหน ยังไงผมจะได้ลงไปตรวจสอบให้นะครับ อยากรู้เหมือนกันว่า แกเป็นหมอจริงหมอปลอม และแกจ่ายอะไรให้ชาวบ้านกิน อย่างน้อยจะได้ช่วยป้องกันไม่ให้ถูกหลอกครับ” ผมฝากให้แหล่งข่าวตามข้อมูลเพิ่มเติม เพราะผมก็อยากสัมผัสบริการครบวงจรแบบ One Stop Service ของพ่อหมอรายนี้เหมือนกัน เผื่อจะถ้ามีโอกาสดวงสมพงษ์กัน ก็จะได้ร่วมดำเนินคดีแบบครบวงจรกับแก ไปในเวลาเดียวกันได้เลย ไม่แน่ว่าช่วงนี้แกกำลังเดินสายบริการครบวงจรอยู่ตามรีสอร์ทไหน เอาเป็นว่าใครได้ข่าว ช่วยสะกิดเจ้าหน้าที่สาธารณสุขร่วมตรวจสอบด้วยนะครับ เพราะดูจากพฤติกรรมแล้ว ไม่น่าจะถูกต้องครับ เล่นเอายาอะไรมาจ่ายก็ไม่รู้ แถมปนเปกันไปหมด ทั้งนวดแผนไทย จ่ายยาแผนโบราณ ยาฝรั่ง เอากะแกซิ